leerstoel

Afscheid van een Groninger 

Op 1 oktober van dit jaar is prof. dr. Hans van Ewijk benoemd tot bijzonder hoogleraar aan de Universiteit voor Humanistiek. De leerstoel die Hans gaat bekleden is die van bijzonder hoogleraar in de ‘Grondslagen van het maatschappelijk werk’, ingesteld door de Marie Kamphuis Stichting. Daarover wil ik het echter niet hebben. Over wat Hans van Ewijk met het maatschappelijk werk voor heeft, horen we ongetwijfeld de komende jaren meer. In deze column wil ik stilstaan bij de man die gepassioneerd meer dan tien jaar die stoel leven heeft ingeblazen en warm gehouden: Geert van der Laan.

Vanaf 1994 was hij bijzonder hoogleraar maatschappelijke werk. Eerst tien jaar bij de Universiteit van Utrecht en vervolgens nog een kleine twee jaar bij de Universiteit voor Humanistiek.
Op 1 januari 2009 heeft Geert als gevolg van ziekte zijn werkzaamheden moeten beëindigen. Dat is heel verdrietig en reden te meer om aandacht te besteden aan de verdiensten van deze eerste hoogleraar maatschappelijk werk van Nederland. Of Van der Laan echt de eerste is, wordt door historici betwist, maar ik ga nu niet nuanceren.

Geert komt uit Groningen. Na zijn studie bedrijfspsychologie aldaar begon hij aan zijn loopbaan. Hij promoveerde in 1990 op een proefschrift over legitimatie in het maatschappelijk werk, inmiddels een klassieker. Daarna volgde in 1994 het hoogleraarschap, waardoor hij verzeild raakte in de randstad. Maar Groningen zou nooit uit zijn systeem verdwijnen. Hij had daar dan ook een onuitputtelijke voedingsbodem, al was het alleen maar vanwege zijn contact met de levende legendes van het maatschappelijk werk, Marie Kamphuis en Bertje Jens. En mocht iemand twijfelen aan zijn afkomst, dan hielp Geert je je daar wel aan herinneren. Iedereen die hem beter kende, kan zijn gevleugelde uitspraak dromen – nagenoeg in iedere situatie toepasbaar: ‘Ach, dat deden wij in Groningen vijftien jaar geleden al.’

Het instellen van een leerstoel maatschappelijk werk, begin negentiger jaren, was een markeringspunt. Nadat Marie Kamphuis in de naoorlogse jaren het maatschappelijke werk een professionele injectie had gegeven, was al deze vruchtbare arbeid in de revolutionaire jaren zestig en zeventig bij de schroothoop gezet. Na het likken van de wonden begon midden jaren tachtig een voorzichtige revival van de werksoort. Wapenfeiten waren een nieuw Beroepsprofiel van de maatschappelijk werker en de leerstoel. Met zijn promotie haakte Geert van der Laan precies aan bij deze herwaardering. Hij maakte zich ermee sterk voor het maatschappelijk werk, dat te lijden had onder legitimatieproblemen, vanwege het zogenaamde ‘vage product’.

Het was dan ook niet onlogisch dat Geert de eerste hoogleraar maatschappelijk werk werd. Tijdens zijn hoogleraarschap is Geert consequent deze missie blijven verkondigen. In zijn oratie, Leren van gevallen, gaf hij richting aan hoe volgens hem de verbinding tussen praktijk en theorie teruggevonden moest worden. Het permanent hameren op dit aambeeld leverde hem ook wel eens de kritiek op dat hij te veel stokpaardjes bereed. Maar dat deerde de praktijk niet, want maatschappelijk werkers omarmden hem. En hij wist zijn boodschap ook steeds in een vernieuwend jasje te steken. Zo verwees hij in zijn oratie in 2006 naar Helpen als ambacht van Marie Kamphuis, waarin ze stelt dat maatschappelijk werk geen techniek is, maar een kunst. Deze ambachtelijkheid wordt bedreigd, zo stelt Geert, onder invloed van processen van rationalisering: ‘De professionals worden te weinig als de experts gezien, maar als “uitvoerend werker” in een productmatige managementbenadering.’ Hij bepleitte de teruggave van vertrouwen en verantwoordelijkheid aan de professional. Het is jammer dat Geert zijn nieuwe periode bij de Universiteit van Humanistiek niet heeft kunnen afmaken, zeker gezien het motto van deze universiteit: ‘De mooiste studie is de mens’. Want die mens was uiteindelijk het begin- en eindpunt van zijn inspanningen. Voor Geert was dat niets nieuws, want ‘in Groningen deden we dat vijftien jaar gelden al zo’.

Bovenstaande column verscheen eerder in Maatwerk, jaargang 10 (2009), nummer 6, p. 7, met vriendelijke toestemming van de uitgever.

Geert van der Laan is op 4 oktober 2017 op 71-jarige leeftijd overleden. Hans van Ewijk, die Geert van der Laan in 2009 opvolgde als hoogleraar Maatschappelijk Werk, schreef in Vakblad Sociaal Werk (nummer 6, december 2017, pagina 32) een in memoriam.