De transitie van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving betekent voor professionals in hulpverlenende beroepen (maatschappelijk werkers, maar ook jeugdhulpverleners, ziekenverzorgenden, thuiszorgmedewerkers) dat hun werkzaamheden (gedeeltelijk) worden gedeprofessionaliseerd. Familieleden, buren, vrienden, kennissen en vrijwilligers worden geacht taken op zich te nemen op vrijwillige basis. In veel organisaties op het terrein van zorg en welzijn zal een deel van het personeel worden ontslagen. Het is denkbaar dat juist op deze hulpverleners een beroep zal worden gedaan om vrijwillig hulp te gaan verlenen in hun (sociale) omgeving, wat voor maatschappelijk werkers – die ooit zijn begonnen als onbetaalde armenzorgsters – een terugkeer zou betekenen naar de situatie van voor de Tweede Wereldoorlog.

Haaks op de trend naar deprofessionalisering in de hulpverlening (en waarschijnlijk deels in reactie daarop) is ook sprake van een roep om verdere professionalisering. Sociaal werkers (maatschappelijk werkers en andere sociaal werkers) worden aangespoord om duidelijk te maken waar hun meerwaarde ligt. Waarin verschilt de professionele hulpverlener van de broer of de buurvrouw van de cliënt? Die meerwaarde zou moeten liggen in methodisch werken met bewezen waardevolle methoden: "evidence based” hulpverlening. In het recent verschenen rapport Sociaal werk op solide basis dringt de Gezondheidsraad aan op verbetering van de kennisinfrastructuur, meer inzicht in en verspreiding van kennis over het effect van interventie en op registratie van de beroepsgroep. 

Tussen de trend naar deprofessionalisering en die naar professionalisering lijkt zich een tendens af tekenen die als een mix van beide kan worden gekarakteriseerd. Hulpverleners (maatschappelijk werkers en andere) worden geacht meer generalist te worden en meer samen te werken met anderen anderzijds (bijvoorbeeld in de wijkteams die in veel gemeenten worden ingezet om kwetsbare burgers op te sporen en te ondersteunen). Hogescholen beraden zich op de vraag hoe hun studenten moeten worden voorbereid op een loopbaan waarin generalistische competenties worden verlangd (zie het recente rapport Meer van waarde, door de verkenningscommissie hoger sociaal-agogisch onderwijs).

Ten slotte zien we dat hulpverleners – meer nog dan vroeger – worden ingezet in algemene voorzieningen (in plaats van specifieke zorgorganisaties): scholen, politie, bedrijven. Dit past in de ontwikkeling van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving: burgers met beperkingen (psychiatrische aandoeningen, verstandelijke beperkingen, leerproblemen) worden niet langer opgevangen in gespecialiseerde instituties, maar blijven of komen terecht in de gewone maatschappij, waar evenwel dan aanvullende expertise nodig is om mensen adequaat te kunnen begeleiden.

Ik doe onderzoek naar de vraag a) hoe maatschappelijke ontwikkelingen doorwerken in het werk en de professionele ethiek van hulpverleners (maatschappelijk werkers en anderen) en b) wat de boven aangeduide processen van deprofessionalisering en professionalisering betekenen in de praktijk.